आत्मविश्वासले अग्ला

होचो शारीरिक उँचाइलाई दृढ मनोबलले गलत सिद्ध गरेका यी आत्मविश्वासीहरूको संघर्ष कैयौं अग्लाहरूको भन्दा अग्लो छ।

ज्याक गुरुङ

साथीले साइकल हुँइक्याउँदा चोरमारा, नवलपरासीका ज्याक गुरुङ (४५) भने टोलाइरहन्थे। न उनी साइकल कुदाउन सक्थे, न आफैं चढ्न नै। आफूभन्दा भाइ अग्लिंदै गएपछि भने उनलाई नरमाइलो लाग्न थाल्यो। बाजे, काकालगायत धेरै जना सैनिक भएकाले उनलाई पनि यही पेशाप्रति रुचि थियो। तर, उँचाइ ३ फीट ४ इन्चमै रोकिएपछि सपना विपना हुन पाएन।

तीन दाजुभाइ र चार दिदी–बहिनीमा सबैभन्दा होचा ज्याकलाई देखेर आमाबुबा सारै दुःख मान्थे। गाउँलेले जिस्क्याउँथे। आफू किन यस्तो भएछु भन्ने कुराले उनलाई बारम्बार पिरोल्थ्यो। तर, उनै ज्याक अहिले शानको जीवन बिताइरहेका छन्। गोदावरी, ललितपुरस्थित एभरेष्ट म्यानपावर कम्पनीका प्रबन्धक उनले साउदी अरबमा तीन वर्ष र दुबईको होटलमा ८ वर्ष काम गरे। नक्खुमा घर पनि बनाए।

आफूभन्दा अग्लीसँग विवाह गरेका उनी दुई सन्तानका बाबु बनिसकेका छन्। चारचक्के स्कूटरमा आउजाउ गर्छन्। होचा ज्याकको अग्लो प्रगति देखेर सबै अचम्म मान्छन्। “म स्वयंलाई यतिसम्म गर्न सक्छु जस्तो कहिल्यै लागेन”, बीबीएसम्म पढेका उनी भन्छन्, “तर, शिक्षा र सीप भयो भने उँचाइले केही फरक नपार्ने रहेछ।”

रेणुका श्रेष्ठ

पनौती, काभ्रेकी रेणुका श्रेष्ठ (३५) तीन बहिनी र एक भाइकी दिदी हुन्। तर, उनी सबैभन्दा कान्छी जस्ती देखिन्छिन्। व्यापारका क्रममा उनको परिवार सर्लाही पुगेपछि उनले त्यहीं प्लस टु पढिन्। “मान्छे यति सानो, पढ्ने कक्षा ठूलो भनेर साथीहरू हेप्थे”, रेणुका सम्झिन्छिन्। तर, ३ फीट १० इन्चमै बढ्न रोकिएकी उनलाई आमाबुबाले भने सधैं पढ्न प्रोत्साहित गरे। १० वर्षअघि काठमाडौं बसाइँ सरेयता उनले सिलाइ, इम्ब्रोइडेरी, कम्प्युटर तालीम लिइन्। तर, जागिर दिन कोही तयार भएनन्। २०६९ सालमा रेणुकाले ७ महीना लगाएर कानूनी लेखन सम्बन्धी आधारभूत तालीम लिइन्।

काठमाडौं जिल्ला अदालतबाट लेखापढी लाइसेन्स पनि लिइन्। एक वर्षसम्म हनुमानढोकास्थित प्रहरी वृत्तमा लेखापढीको काम गरेकी उनी अहिले तीनकुनेस्थित प्रहरी कार्यालयमा त्यही काम गरिरहेकी छन्।

उँचाइकै कारण गुम्दो उनको आत्मविश्वास लेखापढीले ब्यूँताएको छ। अहिले उनी मासिक रु.१० हजार कमाउँछिन्। परिवार पनि खुशी छन्। रेणुका भन्छिन्, “कसैको भरमा बाँच्नु परेको छैन, खुशीको कारण यही हो।” ज्याक र रेणुका जस्तै नेपालमा करीब पाँच हजार होचाकदका मानिस छन्। तर, तीमध्ये १२० जना मात्रै नेपाल होचा पुड्का संघको नियमित सम्पर्कमा छन्। “सही तथ्यांकका लागि जनगणनामा शारीरिक अशक्तको महलमा होचा–पुड्का समेत समावेश गर्नुपर्ने हाम्रो माग छ”, संघका अध्यक्ष समेत रहेका गुरुङ भन्छन्।

त्रिभुवन विश्वविद्यालय शिक्षण अस्पताल, महाराजगञ्जका उपप्राध्यापक डा. सूर्यबहादुर थापाका अनुसार उँचाइ नबढ्नुमा वंशाणुगत गुण, जन्मँदा कम तौलका बच्चा, पोषण अभाव, दीर्घरोग प्रमुख कारण हुन्। उनी उँचाइ बढ्न रोकिएमा कारण पत्ता लगाई उपचार गर्न सकिने बताउँछन्। 'वशांणुगत बाहेक अन्य कारणको उपचार गर्न सकिन्छ' डा. थापा भन्छन्, “यसका लागि समयमा नै जाँच गराउनुपर्छ।”

साथसाथः निर्मला केसी र निश्चल श्रेष्ठ

४ फीटकी पुर्कोट, तनहुँकी निर्मला केसी (२९) लाई समयमै परिवारले उपचारमा ध्यान दिएको भए आफू पनि औसत महिला भन्दा 

अग्ली हुनेथिएँ भन्ने आजसम्म लागिरहन्छ। जन्मिएको महीना दिनमै उनले आमा गुमाइन्। लगत्तै बाबुले अर्को बिहे गरे। शिशु अवस्थामा स्याहार नपुगेकै कारण उनको उँचाइ स्वाभाविक रूपमा बढ्न सकेन।

उँचाइ जाँच गराउन १२ वर्षको उमेरमा उनी सानिमासँग काठमाडौंस्थित शिक्षण अस्पताल आइपुगिन्। डाक्टरले उपचारका लागि भारत जान सुझ्ाए। तर, बुबा मानेनन्।

'दुःखी हुने कारण छैन'

उपचार गराउन बुबा सहमत नभएपछि सात कक्षासम्म पढेकी निर्मला गाउँ बसिनन्। काठमाडौंमा ईंटा, बालुवा बोकेर गुजारा गर्न थालिन्। गाउँ छँदा विद्यालयको सांगीतिक कार्यक्रममा दोहोरी गाएकी उनले रेस्टुरेन्टमा गाउने नै काम पाइन्। त्यहीं उनको भेट आफू जति नै उँचाइका गुल्मीका निश्चल श्रेष्ठ (३०) सँग भयो। उँचाइ मात्र होइन, विचार पनि मिल्यो। घरजम गरिन्।

अहिले उनी माछापोखरीस्थित निर्णायक बचत तथा ऋण सहकारीमा काम गरिरहेकी छन्। सामान्य व्यक्तिले जति धेरै शारीरिक श्रम गर्न नसके पनि श्रीमान्को सहयोगले खुशी–खुशी परिवार चलेको निर्मला बताउँछिन्। उनी भन्छिन्, “धन्न अरूको भरमा बस्नु परेको छैन।”

अमरमान नगरकोटी

ललितपुर, च्यासलमा ए ए ह्याण्डिक्राफ्ट उद्योग चलाइरहेका छम्पीका अमरमान नगरकोटी (४०) मेटलमा स्टोन भरेर बाला, लकेट, टि–पट लगायतका सामान उत्पादन गर्छन्। पाँच जनालाई रोजगारी नै दिएका नगरकोटी मासिक रु.१ लाख ५० हजारसम्मको कारोबार गर्छन्।

तर, यस्तो पनि दिन थियोे, जब उनको उँचाइ (चार फीट चार इन्च) हेरेर साथीहरू गिज्याउँथे। 'तैंले केही गर्न सक्तैनस्' भन्थे। अरू त अरू परिवारका सदस्यसमेत व्यंग्य गर्थे। ६ सन्तानमध्ये उनी जस्तै होची एक जना दिदीले पनि यस्तै दुर्व्यवहार सहनुपर्थ्यो। अन्ततः उनले घर छाडे। र, बाहिरै बसी हस्तकला सिक्न थाले।

त्यसो त केही वर्षयतादेखि सरकारले होचा पुड्काका निम्ति वार्षिक रु.३ लाख छुट्याउने गरेको छ। उक्त रकमबाट सीपमूलक तालीम आयोजना गर्दै आएको अध्यक्ष गुरुङ बताउँछन्।

आफ्नै मिहिनेतले प्रारम्भिक सीप सिकेपछि उनले उद्योग सञ्चालन गर्न परिवारसँग अंशको साटो रु.३० हजार दिन अनुनय गरे। तर, अपमान मात्र पाए। उनी भन्छन्, “६ वर्षसम्म पैसा जोहो गरंे, अनि उद्योग खोलें।” एक छोराका बाबु उनी आफूभन्दा अग्ली श्रीमतीसँग खुशी छन्।

दलबहादुर कार्की

हरिहर गाविस, गुल्मीका दलबहादुर कार्की (४६) लाई पनि जीवनमा दुःखी हुनुपर्ने कारण छ जस्तो लाग्दैन। धुलीमाटी सँगै गरेका साथीहरू आफूभन्दा अग्लो हुँदै गएपछि उनलाई पहिलोपटक आफ्नो उँचाइप्रति शंका लाग्न थालेको थियो। ४ फीट २ इन्चबाट नबढेका उनी विद्यालयका खेलकुद कार्यक्रममा सहभागी हुन सकेनन्। १० वर्षकै उमेरमा आमा गुमाएका उनले एसएलसी दिएकै वर्ष बुबाको मृत्यु भएपछि थप अध्ययन गर्न पाएनन्।

त्यसपछि दलबहादुर काठमाडौं आए। होटल, रेस्टुरेन्टमा काम गरे। नाचगानका लागि सिङ्गापुर, ओमान, इरान, दुबई पनि पुगे। तीन वर्ष यता भने उनलाई उँचाइले मात्र होइन, स्वास्थ्यले पनि साथ दिएन। ढाडको नसा च्यापियो। शल्यक्रिया नै गर्नुपर्‍यो।

बैसाखीको सहारामा हिंडडुल गरिरहेका दलबहादुरले गएको साउनमा राजधानीको भृकुटीमण्डपमा रु.७ लाखको लगानीमा 'हाम्रो खाजा घर' खोलेका छन्। “होटल, रेस्टुरेन्टमा काम गरेको अनुभवले खाजा घर चलाउन खोजेको छु”, उनी भन्छन्, “साथीभाइले पनि सहयोग गरे।”

आफूभन्दा अग्ली श्रीमती भए पनि प्राथमिक तह पढिरहेका दुई छोरीहरूले भने बुबाकै उँचाइ पछ्याएका छन्। तर, उनलाई खासै चिन्ता छैन। शिक्षाले उँचाइलाई पराजित गर्ने कुरा बुझेका उनी छोरीहरूलाई जतिसक्दो धेरै पढाउन चाहन्छन्। आफू जस्ता व्यक्तिलाई सहयोग र प्रोत्साहनको खाँचो रहेको औंल्याउँदै दलबहादुर भन्छन्, “संघर्षका क्रममा यहाँसम्म आइपुगेको छु, दुःखी हुनुपर्ने कारण छैन।”

http://nepalihimal.com/article/6007

बन्दै बौद्धनाथ

महाभूकम्पले क्षति गरेको विश्व सम्पदा बौद्धनाथ स्तूपको पुनःनिर्माण स्थानीय प्रयासमा अघि बढेको छ।

तस्विर गोपेन राई

दुई महीना भयो, बौद्धनाथको त्रयोदश भुवनका तामाका पातामा सुनको मोलम्बा (जलप) लगाएर सुरक्षित राख्ने काम धमाधम भइरहेको छ। स्तूप (डोम), त्यसमाथिको त्रयोदश भुवन र छत्रावली (गजुर) को मर्मतले पनि गति लिएको छ। बौद्धनाथ क्षेत्र विकास समितिका अध्यक्ष सम्पूर्णकुमार लामा काठमाडौं उपत्यकाका स्तूपमध्ये सबभन्दा ठूलो यो स्तूपको पुनःनिर्माणमा रु.१८ करोड लाग्ने बताउँछन्। उनी भन्छन्, “प्राविधिक समितिको अध्ययन अनुसार त्रयोदश भुवनका पाताहरूमा सुनको मोलम्बा लगाउन मात्रै २४ किलो सुन लाग्नेछ।”

उनका अनुसार, बाैद्ध संघ–संस्था, धर्म गुरु र दाताहरूको सहयोगमा पुनःनिर्माणले गति लिएको छ। यसका लागि समितिमा करीब रु.७ करोड सहयोग संकलन भएको र दाताहरू आफैं सहयोग गर्न आइरहेको लामाले बताए। बौद्धनाथ पुनःनिर्माणमा चाइनिज बुद्धिष्ट एसोसिएसनले रु.३ करोड, तेरकर फाउण्डेशनले रु.१ करोड र अमेरिकी संस्था बोधीवास्तुले रु.२० लाख सहयोग गरेका छन्। सुनको मोलम्बा लगाउने जिम्मा गुरु सितु रिम्पोछेले लिएको समितिका अध्यक्ष लामाले बताए।

पुरातत्व विभागले पनि बौद्धनाथ पुनःनिर्माणका लागि यो वर्ष रु.७ लाख बजेट छुट्याएको छ। तर, विभागबाट सम्पदा पुनःनिर्माणको स्वीकृति पाउन दुई महीना कुर्नुपरेको समितिका अध्यक्ष लामाले बताए। सरकारी विभागको भर पर्दा ढिला हुने भएपछि प्राविधिक सहयोग मात्र लिने गरी काम अगाडि बढाएको उनले बताए। उनका अनुसार, पुनःनिर्माणमा थुप्रै बौद्ध स्वयंसेवकहरू जुटेका छन्। “विश्व सम्पदा सूचीमा रहेको बौद्धनाथमा भूकम्पले क्षति पुर्‍याएलगत्तै सामग्रीहरू सुरक्षित गरिएको थियो”, समितिका अध्यक्ष लामा भन्छन्, “अहिले पुनःनिर्माणको क्रममा पाता, काठ, माअप्प (ठूलो आकारको ईंट) छुट्याएर प्रयोग गर्ने काम पनि भइरहेको छ।”

उनका अनुसार, पुराना सामानमध्ये करीब १० प्रतिशत मात्र पुनः प्रयोग गर्न सकिने अवस्थामा छन्। सुनको मोलम्बा लगाउने काम चार महीनामा सक्ने र एक वर्षभित्रमा पुनःनिर्माण पूरा गर्ने समितिको योजना छ। पुनःनिर्माणमा परम्परागत काँचो चून, सुर्की (ईंटाको धूलो) र मसिनो बालुवाको मिश्रण प्रयोग गरिंदैछ भने गारोको भित्रबाट काठको टेको लगाएर बलियो पारिंदैछ। ३६ मीटर अग्लो स्तूपको चारै कुना ईंटा र माटोले निर्माण गरी सेतो चूनले पोतिएको छ। स्तूप माथि १३ खण्ड भएको त्रयोदश भुवनमा सुनको जलप लगाइएको धातुको प्रयोग गरिएको छ।

१३ खण्डको त्रयोदश भुवन चक्रावलीको प्रतीक हो, जुन पार गरेपछि मात्र बुद्धत्व प्राप्त हुने विश्वास गरिन्छ। त्रयोदश भुवन र डोमबीचमा दुई आँखा, प्रश्नचिह्न र पञ्चरश्मि चित्रसहितको हर्मिका रहन्छ। स्तूपमा तीन वटा मण्डलाकार प्रदक्षिणा गर्ने बाटो छ। उत्तरतर्फको मुख्यद्वार नजिक हात्तीमा सवार स्तूप रक्षक वज्रपाणि र खड्गपाणिका कलात्मक मूर्तिले तिब्बती संस्कृतिको झल्को दिन्छन्।

खास्ती पनि भनिने बौद्धनाथ स्तूपको निर्माण पाँचौं शताब्दीमा भएको विश्वास गरिन्छ। राजा मानदेवको पालामा ठूलो खडेरी परेपछि एक रातमा जम्मा गरिएको शीतबाट निर्माण गरिएको जनविश्वास पनि छ। बौद्ध समुदायमा चलेको एक अर्को लोकोक्ति अनुसार, ज्याजिमा नामकी महिलाले थालेको बौद्धनाथ स्तूपको निर्माण उनका चार छोराले पूरा गरेका थिए।

अर्को जनविश्वास पनि छ, जस अनुसार राजा धर्मदेवको शासनकालमा खडेरी पर्दा ज्योतिषीले ३२ लक्षणयुक्त मानिसको बलि दिए पानी पर्ने भनेपछि राजाले कपडामा बेरिएको मान्छेको मुख नहेरी बलि दिन छोरालाई आदेश दिए। कपडामा बेरिएका ती व्यक्ति स्वयं राजा नै थिए। छोराले पछि आफूले बाबु बलि चढाएको थाहा पाएपछि पितृ हत्याको पापबाट मुक्ति पाउन स्तूप निर्माण गरे। यस्ता किम्बदन्ती बाहेक बौद्धनाथ निर्माणको ठोस प्रमाणहरू भने पाइँदैन।

http://nepalihimal.com/article/6483

अर्को नयाँ पात्रो

किरीमिरी अक्षरले कोरिएका, तह तह बनाएर पट्याईएको पाना खोल्दै उनले भने –‘ल अर्को नयाँ पात्रो आयो’ । उनले बोलेको सुन्नेहरु आवाज बाहिर निस्केला जसरी हाँसे । एकै छिनमा हाँसो थामियो । सबै आ–आफ्नै काममा लागे ।
कोही सोच्न थाले । कोही खल्ती छामछुम पार्न थाले । कोही नजिक भएकासँग सोध्न थाले । कोही पाना मिलाउन थाले । कोही लुकाएर हेरेको छिपाएर सार्न थाले । कोही आँखा लामो पार्दै सार्न लागेको थुत्न थाले ।
स्नात्तकोत्तर तहको परीक्षा चलिरहेको कोठामा गार्ड बसेका दुई प्राध्यापक र विद्यार्थीको व्यस्यता साह्रो थियो । बाहिरी कुरा ढोकाबाट भित्रसम्म पसेको थिएन । सिवाय परीक्षा । प्राध्यापक विद्यार्थीको खजना थुत्नमा व्यस्त । विद्यार्थी खजना हेरेर सार्न व्यस्त । यस्तो देखिन्थ्यो नजानेर र ल्याउन नसकेर खजना नल्याएकाहरु नै उल्लु बनेका थिए ।
थुतिएका खजना एकछिन हाँसोको माध्यम बन्थ्यो । अनि डल्लो परेर झ्यालबाट फुत्त हुन्थ्यो । ‘कति मेहनत गरेका’, ‘यत्तिको मेहनत पढ्नमा गरेको भए त टपर नै बन्थ्यो’ विद्यार्थीबाट थुतिएका खजना वापत निस्कस्थ्ये यस्ता वाक्य । पट्याईएको खजनाको तह खोलेर पानामा रुपान्तर गर्न नि धौ भएपछि त्यसलाई नयाँ पात्रोको संज्ञा दिइन्थ्यो ।
एकै दिन कति नयाँ पात्रो आए । त्यो पनि गणना गर्न नै नसकिने गरेर । माहौल रमाईलो थियो । सार्नेलाई लुकाएर सारेकोमा र थुत्नेलाई लुकाएको थुत्नमा धेरै आनन्द मिल्थ्ये ।
नेतागिरीको भुमिका पनि बडो अनौठोको हुने । भनसुन लाग्ने । त्यो पनि पक्का वाला । यसो कक्षामा आईदिएर फलानोको विचार गर्नु भनेर गईदिए पछि गार्ड बसेकाहरु ती फलानोले जे गरेपनि वास्तै नगरिदिने । आफ्नो सीटमा बसे नबसेको कुनै मतलब नै नहुने । के सारेछ कति सारेछ देखेको नदेखै हुने ।
फलानो भन्न कोही नआईदिएकाहरु चाँही यसो मन लागेर साथी नजिकमा बसे भने आफ्नै सीटमा सरुवा हुनुपर्ने । हुनेखाने र गर्न सक्ने कै मात्र परीक्षा जस्तो । पढ्न सक्नेको होईन् । एक जना खजना नलैजाने भन्दै थिईन् –‘आफुले पढ्यो, अरुले त्यसरी सार्छन् के परीक्षाको महत्व लाग्नु’

एलियन ‘पीके’

 गुमाउनु । संघर्ष । सफलता । सामान्य विषयवस्तुको उपलब्धी उत्कृष्ट ।
माया । प्रेम । अफेयर । एकआपसमा जेलिएर कसिएको विशिष्ट ।
हरेक संवाद हाँस्यास्पद र गहिरो भावमा जोडिएको छ पीकेमा । दुःख र समस्याको उन्मुक्ती, खुशी र हाँसोको खोजीमा अडिएको कथावस्तु । ईश्वरको खोजीलाई सामान्य र सरल अनि मिहिन प्रस्तुतीकरणले उत्कृष्ट बनाएको छ पीकेलाई ।
मानिसको अध्ययन गर्न अर्कै ग्रहबाट आएर फर्किन नपाएको एलियन र एलियनको संघर्षका क्रममा उसँग जोडिन आउने पात्रहरुको प्रस्तुतीको वरिपरि घुमेको कथाले क्षणिक मनोरञ्जन मात्र पस्किएको छैन । साझा सन्देश पनि पस्किएको छ । धर्म र धर्मसँगै जोडिएका व्यवहारलाई केलाईएको छ ।
मानिसका दैनिकी जीवनसँग प्रत्यक्ष सरोकार राख्ने विषय नै पीकेको प्रमुख कथा बनेको छ । त्यही कथालाई राजकुमारी हिरानी र विधुविनोद चोपडाको जोडीले उत्कृष्ट बनाएर प्रस्तुत गरेको छ । थ्री इडियट्स बाट वाहवाही बटुलेको पाँच वर्षको अन्तरमा यो जोडीले बनाएको यो फिल्म दर्शकले थ्री इडियट्स जस्तै मन पराएका छन् ।  
 फरक अनि जीवनलाई गति दिने सन्देशलाई प्रस्तुत गर्ने कलाकारको छवि बनाएका आमिर खान पीकेबाट सफलताको अर्को एक खुड्किलो उक्लिएका छन् । छोटो भुमिकामा देखिएका कलाकार सबैको प्रस्तुती उत्कृष्ट रहेको छ ।
पीके बौद्धिक श्रेणीको उत्कृष्ट फिल्म बनेको छ । फरक शैलीको प्रस्तुतीले फिल्मी क्षेत्रमा फरक फिल्मको रुपमा पीकेलाई स्थापित गरेको छ । पीकेले दर्शकलाई मनोरञ्जन मात्र दिँदैन । छुट्टै सन्देश दिन पनि सफल भएको छ ।
आमिर खानको फिल्म भन्ने बित्तिकै दर्शको अपेक्षा नै फरक हुन्छ । रमाईलो मात्र होईन् केही विशेष हुन्छ भन्ने आम दर्शकको धारणालाई फिल्मले मर्न दिएको छैन ।

उनी अामा

उनी दाउराको भारी मिलाउँदै थिईन् । उनको के कुराले मेरो ध्यान तान्यो । मेशो भएन । र पनि उनको फोटो खिच्न मन लाग्यो । ब्यागबाट क्यामेरा झिकेर उनको नजिक गएँ । उनी उभ्याईएको दाउराको भारीमा बाँकी रहेका दाउरा माथिबाट राखेर मिलाउँदै थिइन् ।
दाउरा लिन आउनु भएको हो, आमा ! मेरो प्रश्न सोधाईमा उनले उत्तर दिईन् सँधै आम्छु नानी । उनी बोल्दा अगाडीका केही दाँत झरेकाले थोते देखियोे । मिठाई खानुहुन्छ ?? मैंले अर्को प्रश्न सोधें । खान्छु नी उत्तर आयो । रसवरी भएको प्याकेट उनको हातमा राखिदिएँ ।
उनको आँखा रसायो । नानीले माया गरेर दिएको खान्छु नी भन्दै चोलोको खल्तीमा राखिन् । आमाको फाटो खिच्छु है मैंले सोधें । स्विकृती पाएपछि केही फोटाहरु खिचें ।
नारायणगढ नारायणी किनार छेउमा घर भएको उनले बताईन् । उमेर ९० वर्ष । ‘९० सालको भुइँचालो जाँदा छोरी १८ वर्षकी भई भन्थे’ जन्मेको साल भन्न सकिनन् । ११ वर्षे उमेरमा विहे भएको उनले बताईन् । घर, माईतीका पीडा, ६ छोरा र २ छोरीकी आमा भएर भएर पनि भोगिराख्नु परेको दुःख सुनाईन् । छोरीहरुले सँगै बस्न बोलाए पनि कुटुम्बको घर जान नहुने उनले बताईन् ।
छोरा र छोरी एउटै होईन् र ?? मेरो प्रश्नमा उनले भनिन् समाजले राम्रो मान्दैन नी नानी ।। कहिलेकाँही धाएर जाँदा उनारको राम्रो देख्छु । यहीमा खुशी लाछ ।
म उनीबाट बिदा भएँ । अलि पर आएर फर्केर हेर्दा उनी खुशी मानेर रसवरी खाँदै थिइन् । मनमा एक प्रकारको आनन्द भरिएर आयो । दिउँसो एउटा पत्रकार सम्मेलनमा जाँदा दिईएको खाजाको प्याकेट थियो त्यो ।
देवघाटको बागेश्वरी नजिकै ती आमालाई भेटेको थिएँ । उनको उमेर ठ्याक्कै कति थियो त्यो अन्दाज गर्ने सकिन । दुब्लो पातलो अनि होचो कदको उनको शरीरमा बुढ्यौलीको रेखा प्रत्यक्ष देखिएको थियो । घरपरिवारका सदस्यसँग बसेर आराम गर्ने उमेरमा उनी वनजंगल चहारी राखेकी थिईन् । कति होलान् यस्ता आमाहरु जो छोराछोरी भएर पनि एक्लिएका, वृद्ध अवस्थामा खान, लाउनको लागि पसिना बगाईरहेका छन् ।

मैदानमा रौतहटको राज

नारायणगढ । रातो, निलो, खैरौ जर्सीले नारायणगढको सिनारियो नै बदलिएको छ । मध्यान्ह्को घाम घर्कर्दै गर्दा यिनै जर्सीमा समेटिएका उनीहरु नारायणगढको क्याम्पाचौरमा हुन्छन् । कोही मैदानमा उत्रिन्छन् । कोही बाहिर बसेर सपार्ट गर्छन् । नारायणगढमा जारी रहेको वेष्टर्न युनियन महिला लिग राष्ट्रिय फुटबल प्रतियोगिताले नारायणगढको माहौल फुटबलमय बनेको छ ।
प्रतियोगितामा आर्मी, प्रहरी र शशस्त्रका तीन विभागीय टिम र पाँच विकास क्षेत्रका पाँच क्षेत्रिय टिम उपाधीको लागि भिडीरहेका छन् । विभागीय टिमसँग दह्रो प्रतिस्पर्धा गरिरहेका टिमहरुमा मध्यमाञ्चल टीमको चर्चा छुट्टै छ । प्रतियोगिताको सेमिफाईनलमा प्रवेश गर्ने तीन विभागीय टीमसँगै मध्यमाञ्चल टीम पनि परेको छ ।
प्रतियोगिताको पहिलो खेलमा नेपाल प्रहरीको विभागीय टीमसँग एक गोलले हार बेहोरेको मध्यमाञ्चल टीमले पुर्वाञ्चललाई दुई –एकको गोल अन्तरले पराजिय ग¥यो । त्यस्तै मध्यपश्चिमाञ्चललाई चार – शुन्यको गोल अन्तरले पछि पार्दै सेमिफाईनलमा प्रवेश गरेको हो ।
फुटबलमय माहौलमा मध्यमाञ्चलको प्रतिनिधित्व गर्ने रौतहटको चर्चा चुलिएको छ । चर्चा चुलिनुमा पनि एक मात्र कारण छ । भैरहेको प्रतियोगितामा मध्यमाञ्चल टिममा सहभागी भएका १८ खेलाडी मध्ये १५ जना रौटहटका छन् । २ चितवनका र १ पर्साका खेलाडी टिमसँग जोडिएका छन् । खेल हुँदा मैदान उत्रने भने सबै रौतहट कै हुन्छन् । टीमले गरेको प्रदर्शनले फुटबलप्रेमीहरुको सहानुभुति पाएको छ । साथै, प्रंशशित बनेको छ ।
फुटबल खेल महिलाहरु थोरैले मात्र खेल्छन् त्यसमा पनि एउटै ठाउँबाट यति धेरै जना सहभागी भएर खेल्नु रौतहटको लागि गौरवको कुरा भएको छ ।  आफ्नो ठाउँ र क्षेत्रको नामले फुटबल खेल्न पाउनु गौरवको कुरा भएको टीमकी क्याप्टेन सुनिता योञ्जन बताउँछिन् । १६ वर्षीय उनले ९ वर्षको उमेरदेखी फुटबल खेल्न थालेकी हुन् ।
सुनिताको गाउँघरको माहौल नै फुटबल मय छ । केटीहरु पनि हरेक दिन रमाईलोका लागि फुटबल खेल्न मैदान पुग्थे । उनलाई पनि त्यहि माहौलले आकर्षित ग¥यो । ‘गेम खेलेर घुम्न पायो, साथीहरु चिन्न पायो’ उत्साहित हुँदै उनले फुटबलप्रतिको मोह बस्नुको कारण खुलाईन् । फुटबल खेल्न कै लागि उनी पुर्वी नेपाल ईलामदेखी देखी पश्चिम धनगढीसम्म पुगेकी छिन् । १० कक्षाकी विद्यार्थी उनी फुटबललाई नै आफ्नो करियर बनाउन चाहन्छिन् ।
टिमकी अर्की सदस्य एलिसा जिम्बा राष्ट्रिय तथा अन्तराष्ट्रिय खेलहरुमा सहभागी भएकी छिन् । हालै मात्र श्रीलंकामा भएको एशियन क्षेत्रिय गेम नेपालले जित्दै गर्दा उनले मोष्ट भ्यालुएवल प्लेयरको उपाधी जितिन् । देशभित्र भएका प्रतियोगिताहरुमा पनि उनले बेष्ट फरवार्डको उपाधी पाएकी छिन् । घरमा एलिसाका बुबा र दाईले पनि फुटबल खेल्छन् । घरका अग्रजहरुको प्रेरणा र प्रोत्साहनले नै फुटबल खेल्न थालेको उनी बताउँछिन् । ‘फुटबल खेल्नु रमाईलो र राम्रो छ’ कक्षा ९ की विद्यार्थी उनले भनिन्–‘पढाई र फुटबल दुवैलाई सँगै लैजान्छु ।’
टीमका प्रशिक्षक शेरबहादुर दर्लामीका अनुसार रौटतहमा महिला फुटबलर त्यत्तिकै अघि बढेका छैनन् । संघर्ष गरेर नै सफल भएको उनी बताउँछन् । घरबाट बाहिर निस्केर फुटबल खेलमा महिलाले गरेको प्रर्दशन सफल हुन थालेपछि परिवारले पनि महिला तथा बालिकाहरुलाई फुटबल खेल्न प्रोत्साहन गर्न थालेको उनले बताए ।
फुटबल खेल्न सहभागी किशोरी सबै निम्न र मध्यम वर्गका छन् । धेरै जसो आदिवासी जनजाति समुदायका छन् । ‘आर्थिक अवस्था कमजोर छ । लैङ्गिक भेदभाव छ । घरपरिवारको अवरोध छ ।’ प्रशिक्षक दर्लामी भन्छन्–‘ र पनि मेहनत गरेर अघि बढेका छन् ।’
प्लान नेपाल र चन्द्रनिगाहपुर फुटबल क्लबको समन्वयमा महिला फुटबलरलाई प्रशिक्षण दिने गरिएको छ । हरेक वर्ष ५० जनाको हाराहारीमा नयाँ अनुहारका बालिका तथा किशोरीहरु फुटबल सिक्न आउने गर्छन् । उनीहरुलाई दिईने नियमित प्रशिक्षणबाट छनौट भएका खेलाडीले रौतहटको प्रतिनिधित्व गर्दै फुटबल खेल्ने गरेका छन् । प्लान नेपालले महिला फुटबल कै लागि भनेर वार्षिक ३ लाख रुपैयाँ रकम दिने गरेको छ ।
त्यही रकमले प्रशिक्षक र सह प्रशिक्षकलाई तलबको व्यवस्था गर्ने तथा खेल सामाग्रीको व्यवस्थापनमा खर्च जुटाईने गरिएको छ । प्लान नेपालले ८ लाख खर्च गरेर महिला फुटबलरको लागि एट्याज बाथरुम सहितको चेन्जिङ रुम बनाई दिएको छ । जसले खेल खेल्न महिला खेलाडीलाई सहज भएको दर्लामीले बताए ।
रौतहटका महिला फुटबलरले अन्तर मावि राष्ट्रिय फुटबल प्रतियोताको उपाधी तीन पटक जितेका छा् । अहिले पनि प्रतियोगिता जितेर यो लिग खेल्न टोली काठमाण्डौंबाट सिधै चितवन आएको हो । क्लोज क्याम्प केही नभई प्रतियोगितामा सहभागी हुन आए पनि खेलाडीमा आत्मविश्वास दह्रो रहेको छ ।
  नियमित प्रशिक्षण तथा मैत्रीपुर्ण खेलहरुको अनुभवले नै टोली गर्व गर्ने ठाउँसम्म आईपुगेको दर्लामीले बताए । खेलाडीको लागि आम्दानी हुने कुनै स्रोत छैन । र पनि टुर्नामेन्टमा सहभागी भएर जितेको प्राईज मनी खर्च कटाएर टीमले खेलाडीलाई बाँड्ने गरेको छ । जसले खेल खेल्न हौसला मिल्ने उनी बताउँछन् ।  टीमले एक वर्षमा एक पटक मात्र खेलाडीलाई खेल सामाग्री दिने गरेको बताउँदै उनी भन्छन् –‘त्यतीले त पुग्दैन । अहिले घरपरिवारले नै सामाग्री दिएर खेल्न पठाउँछन् ।’
   रौतहटले महिला फुटबलमा गरेको प्रतिनिधित्व लोभलाग्दो बन्दै गएको छ । अञ्जली वाइबा, नमिता दली, सुधा थोकर, अनु लामा, लक्ष्मी पौडेल लगायतका खेलाडी अहिले पनि राष्ट्रिय टीममा रहेको प्रशिक्षक दर्लामी बताउँछन् । विभागीय टीममा पनि रौतहटकै महिला फुटबलर बढी छन् । फुटबलमा राम्रो पर्दशन गर्न सक्षम रौतहटका २० बढी खेलाडी आर्मी, पुलिस तथा शशस्त्रको टीममा सहभागि भएर फुटबल खेलिरहेको उनले बताए । भर्खरै श्रीलंकामा भएको एशियन क्षेत्रिय गेम नेपालले जित्यो । त्यसमा सहभागी हुन गएका १६ जना खेलाडी मध्ये ५ जना रौतहटका नै थिए । ‘प्रोत्साहन भएको छ । प्रेरणा मिलेको छ । नाम र दाम कमाउन सकिन्छ । देशको नाम राख्न सकिन्छ भन्ने सबैमा छाप परेको छ’ रौतहटकै महिला खेलाडी राष्ट्रिय तथा अन्तराष्ट्रिय खेलमा सहभागी हुन थालेपछि फुटबलको माहौल विस्तारै बन्दै आएको प्रशिक्षक दर्लामी बताउँछन् ।

सिद्धार्थ पढ्दा

‘संसारमा देखिएका सम्पुर्ण दृष्यहरु भ्रम हुन्, फगत दुर्गन्धित भ्रम । अन्नतोगत्वा नष्ट हुने क्षणिक भुलभुलैया बाहेक अरु केही होइनन् । वस्तुतः संसारको वास्तविक नियती नै फगत् दुःख हो र जीवन भन्नु नै पीडाहरुको शृङखला हो ।’
हर्मन हेस्सेले लेखेको उपन्यास ‘सिद्धार्थ’ का पंक्ति हुन् यि । सन् १९२२ मा लेखिएको यो किताबले १९४६ मा नोबेल पुरस्कार पाएको थियो । अंग्रेजी साहित्यको यो किताब शुशिल शर्माले नेपालीमा भावानुवाद गरेका छन् ।
केही वर्षअघिदेखी यो किताब पढ्ने इच्छुक थिए । कहिलेकाँही काठमाण्डौं हानिएका बेला केही किताब पसलमा खोजेको थिए । खोज्दा नेपालीमा पाईए । अंग्रेजीमा नै भएको पढ्न पाए अंग्रेजीको ज्ञान केही बढ्छ की भन्ने लोभ मलाई थियो । त्यसैले नेपालीमा किनिएन । किताबको प्रशंशा केहीबाट सुनेको पनि थिए । त्यसैले पढ्ने उत्सुकता बढ्दो थियो ।
त्यही उत्सुकतालाई यो वर्ष गएको आफ्नो जन्मदिनले पुरा गरिदियो । जन्मदिनकै दिन उपहारको रुपमा किताब हात परेको थियो । अँग्रजीमा लेखिएको पढ्ने चाहनालाई नेपालीमा लेखिएको किताबले पुरा गदै थियो । उत्साह, जिज्ञाशा र असन्तुष्टिका प्रश्नहरुको उत्तर खोज्दै हिँड्ने युवाको जीवनकालका महत्वपुर्ण कार्य र अनुभवलाई किताबले समेटेको छ ।
आफुभित्रको तृष्णा, इच्छा, आकांक्षा, राग देष अनि सुख र दुःखका अनुभुतिबाट पुर्णत मुक्त हुने.......सिद्धार्थले आफ्नो जीवनको युवा अवस्थासम्म आइपुग्दा नियालेका चित्रणहरु यिनै थिए । उनी आफ्नै जीवनसँग सिक्दै थिए ।
आफ्नो सिकाई र अनुभुतिलाई खार्न आलिसान जीवनबाट सन्यासी हुनु उनको जीवनको एक विशेष निर्णय थियो । ब्राह्मण पुत्रको रुपमा धर्तीमा आएका उनले श्रवण जीवन अंगिकार गरे, त्यागे, कमलाको यौवनमा लिन भए, मनुष्यको बीचमा रहेर दुनियाँ बनाए, अनि नदि किनारलाई जीवन बनाए, माझिकोे सामिप्यता स्विकार गरे, छोराको मायामा पुर्णता डुबे, अनि सबैबाट टाढा भएर शान्त बने । सिद्धार्थ यसरी नै आफ्नो जीवनलाई डो¥याउँछन् । मात्र शान्तिको खोजीमा ।
घरपरिवार, साथिभाई, श्रवण, गौतमबुद्ध, कमला, माझी, रुख। नदी, ढुङ्गा, छोरा सबैबाट उनले केही न केही सिकेका छन् । ‘प्रत्येक पल हामी मरिरहेका छौं र प्रत्येक पल हामीले नवल जिवन पाइरहेका छौं’ जीवनको यथार्थलाई सिद्धार्थको खोजीले यसरी प्रष्ट्याएको छ ।
समयको अन्तराल भन्नु नै केवल भ्रम मात्र हो । यही भ्रमको वशिभुत हुनाको कारण हामीले समयलाई भुत, भविष्य र वर्तमानमा विभाजन गर्ने गर्दछौं । तर भुत र भविष्य भन्नु नै वस्तुतः भ्रम मात्र हुन् । समयको बीचमा हामीले कारेका यही विभाजनका रेखाकै कारण संसार र मोक्ष, दुःख र सुख, जीवन र मृत्युबीच हामी विभाजन देख्दछौं । यी विभाजनहरु केवल हाम्रा विचारका उपज मात्र हुन् । अन्यथा अस्तित्वका सम्रग कुराहरु अभिभाज्य छन् । र, जे छन् अहिले यहाँ हाम्रा दृष्टि सामु छन् ।

मानिसको आफ्नो जीवन नै एक किताब हो जसबाट हरेक दिन मानिसले सिकिरहेको हुन्छ । यो किताबले सिकाएको कुरा नै यहि हो । कुनै पनि कुराको स्वरुप चीरस्थायीकालका लागि कायम नरहनु नै त यो अस्तित्वको विशेषता र सुन्दरता हो ।